Jaka jest odpowiedzialność zawodowa księgowego etatowego?
W zakresie odpowiedzialności księgowych musimy rozróżnić dwa pola – odpowiedzialność prywatnoprawna (na gruncie szeroko rozumianego prawa cywilnego w tym prawa pracy) oraz odpowiedzialność publicznoprawna (karna, czy karnoskarbowa):
Odpowiedzialność prywatnoprawna
Umowa o pracę
Jeżeli księgowy zatrudniony jest na podstawie umowy o pracę, zakres jego odpowiedzialności kształtowany jest przez przepisy kodeksu pracy. Pracownik ponosi odpowiedzialność wobec pracodawcy, jeśli wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy, wyrządził pracodawcy szkodę.
Odpowiedzialność pracownika obejmuje jednak tylko stratę rzeczywistą (już nie utracone korzyści) i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Maksymalna wysokość odszkodowania nie może przekroczyć kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Jeśli jednak szkoda została wyrządzona umyślnie, ograniczenie odpowiedzialności nie znajduje zastosowania i pracownik zobowiązany jest naprawić szkodę w pełnej wysokości, z uwzględnieniem utraconych korzyści.
„Umowa zlecenia” osoby fizycznej
Jeśli księgowy wykonuje czynności jako osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej w oparciu o umowę zlecenie lub inną podobną umowę, to jego odpowiedzialność z tytułu nieprawidłowego wykonania zobowiązania kształtują ogólne przepisy kodeksu cywilnego, w szczególności art. 471 kc, zgodnie z którym dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Oznacza to, że księgowy będzie ponosił odpowiedzialność, chyba, że wykaże, że nie ponosi winy oraz, że zachował należytą staranność. Odpowiedzialność obejmuje natomiast pełną szkodę – zarówno stratę rzeczywistą jak i utracone korzyści. Odpowiedzialność tą mogą strony w określonym zakresie rozszerzać lub ograniczać w umowie.
Odpowiedzialność publicznoprawna
W zakresie odpowiedzialności na gruncie kodeksu karnego skarbowego należy uznać, iż podstawą odpowiedzialności może być art. 9 § 3 kks. Zgodnie z nim za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną. W świetle tego przepisu jest potencjalnie możliwe przypisanie księgowemu (bez względu na podstawę jego zatrudnienia – umowa o pracę czy zlecenie) odpowiedzialności karno skarbowej za przestępstwa „popełnione” przez podmiot, którego sprawami księgowymi się zajmują. Zasadność pociągnięcia księgowego do odpowiedzialności rozstrzygana musi być jednak w każdym przypadku indywidualnie, z uwagi na fakt, że każdorazowo jest to uzależnione od struktury organizacyjnej i zakresu przypisanych danej osobie w firmie zadań, czy też obowiązującego trybu zatwierdzania konkretnych działań. Jest to niewątpliwie prostsze np. jeśli księgowy jest wskazany w trybie art. 31 ordynacji podatkowej jako osoba ponosząca odpowiedzialność za prawidłowe wypełnianie obowiązków płatnika lub inkasenta podatku.
Nie jest także wykluczone w określonych sytuacjach pociągnięcie księgowego także do klasycznej odpowiedzialności karnej, jeśli wykonywane przez niego działania nosić będą znamiona czynu zabronionego określonego np. w kodeksie karnym.
Oczywiście odpowiedzialność karna czy karnoskarbowa może powodować konieczność zapłaty grzywny, której potencjalnej wysokości z uwagi na mechanizmy jej naliczania nie sposób przewidzieć. Na gruncie kodeksu karnego może to być nawet milion złotych a na gruncie kodeksu karnego skarbowego to może być 720 * najniższe wynagrodzenie *400. W obu przypadkach są to maksymalne wysokości grzywny jaką można orzec, o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej. Zawsze bierze się pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe, przepisy szczególne ograniczają też w wielu przypadkach ilość dziennych stawek grzywny (maksymalnie jest to 1080 stawek dziennych – Art. 40 § 3 kks.: (…) kara łączna grzywny nie może przekraczać 1.080 stawek dziennych.).